Czas twórczego resetu i wielkiego przewartościowania

Drogie Kongresowiczki, Drodzy Kongresowicze, Szanowni Państwo,

jeszcze nie osiągnęliśmy przełomu w walce z epidemią, a kryzys gospodarczy dopiero się zaczyna. Musimy to wytrzymać psychicznie, nastawić się raczej na długi marsz, niż na jakieś odbicie i powrót do „normalności”. Powoli dociera do nas również to, że tamtej „normalności” sprzed dosłownie kilku miesięcy już nie będzie. I może dobrze, bo ona prowadziłaby nas nieuchronnie do zniszczenia planety w takim stopniu, który zagrażałby istnieniu naszego gatunku. Może to brzmi dziwnie w Polsce, pięknie położonym kraju o łagodnym (dotychczas) klimacie. Ale właśnie teraz przekonujemy się, jak bardzo jesteśmy współzależni – na całym globie. Najwyższy czas porzucić głęboko zapisane w naszym kodzie kulturowym podejście „niech na całym świecie wojna byle polska wieś spokojna”. Musimy już wydorośleć i patrzeć globalnymi wyzwaniami, które nie przelecą w jakiś cudowny sposób nad naszą głową.

Teraz dotyka nas zaraza i przychodzący wraz z nią kryzys gospodarczy – na tym skupia się nasza uwaga. Ale ta sytuacja nie zmniejszyła zagrożeń klimatycznych. Mieliśmy w tym roku prawie bezśnieżną zimę, co pogłębiło suszę i deficyt wody po upalnym i suchym 2019 roku. Susza wpłynie na tegoroczne plony, a te – na ceny żywności, które i tak rosną pod presją zjawisk kryzysowych.

Przyjmując to, co jest (bo tego już nie zmienimy), musimy otworzyć nasze źródła energii i kreatywności, by stworzyć nową przyszłość w oparciu o namysł nad tym, czego rzeczywiście potrzebujemy do życia. Jak się na nowo poukładać w wymiarze naszego indywidualnego „ja” i w wymiarze zbiorowym – jako Polska, ale również jako ludzkość.

Wszystkie wielkie kryzysy stwarzają okazję do oczyszczenia, do „spokojnego odpuszczenia”, a jednocześnie do otwarcia się na nowe, na to co „chce” się pojawić. Gdzie jest niebezpieczeństwo, wzrasta także to, co ocala – jak wskazuje niemiecki poeta Friedrich Hölderlin.

Aby odnieść sukces w wychodzeniu z epidemii oraz kryzysu gospodarczego i ekologiczno­‑klimatycznego, musimy ze sobą współgrać na poziomie państwa i społeczeństwa. Wymaga to transparentności i wiarygodności, przestrzegania podstawowych reguł gry. Unikania trujących słów i zachowań (podwójnych standardów), dawania dobrego przykładu przez rządzących i zachowywania samodyscypliny przez społeczeństwo. Dzisiaj potrzebujemy mniej narracji, a więcej prawdy i informacji oraz przejrzystości intencji i działań. Dzięki temu możemy uniknąć niebezpiecznego rozedrgania czy rozregulowania całego życia społeczno­‑gospodarczo­‑politycznego, co i tak nam grozi w warunkach globalnego, ciągnącego się kryzysu gospodarczego.

Ułożenie i uspokojenie reguł gry w ramach wspólnoty politycznej może otworzyć drogę do ponownego wybuchu polskiej kreatywności i przedsiębiorczości – tak jak to miało miejsce w pierwszych latach transformacji postkomunistycznej. Teraz czeka nas nowa wielka transformacja, której kamieniem węgielnym nie będzie już jedynie mój indywidualny sukces, ale budowa całych ekosystemów rozwoju opartych na nieco innej filozofii życia, na tworzeniu produkcyjnych obiegów zamkniętych oszczędzających zasoby naszej planety, na budowie zbiorowej odporności (resilience) wobec zagrożeń związanych z pandemiami i skutkami zmian klimatyczno­‑środowiskowych .

Mamy wybór – możemy RAZEM twórczo dokonać resetu Polski – zlikwidować dotychczasowe dysfunkcjonalności, wyzwolić energię społeczną, pokazać naszą kreatywność, otworzyć się na współpracę lub pogrążyć się w antagonizujących wzajemnych oskarżeniach, ucieczce od rzeczywistości, myśleniu i działaniu w sposób rozproszony – czyli zareagować „zamrażająco”.

Kongres Obywatelski chce służyć wyborowi tego pierwszego kierunku, chce upowszechniać proces wielkich przewartowościowań i budowy kultur współdziałania dążących do wykorzystania pełnego potencjału człowieka. Trwająca obecnie epidemia jest kolejnym (być może najsilniejszym z dotychczasowych) impulsem ku dyskusji o tym, jak możemy ułożyć się sami ze sobą i jak urządzić świat.

W takiej refleksji pomaga postawienie dobrych pytań i zdolność do całościowej refleksji. Wielkie przewartościowanie skłania nas do zastanowienia się, jakiego państwa, jakiego społeczeństwa i jakiej gospodarki chcemy, ale również nie do pominięcia jest refleksja, jak musimy zmienić się my sami. Pomocny będzie tutaj najnowszy tekst z naszego thinklettera pt. Poukładać siebie, Polskę i świat na nowo, w którym członek Rady Programowej Kongresu Obywatelskiego, ekspert ds. gospodarczych, Andrzej Halesiak zachęca do zastanowienia, czy naprawdę chcemy powrotu do dotychczasowej „normalności”, czy jednak jesteśmy gotowi zaryzykować i poszukać „normalności jutra” – odpowiadającej lepiej naszym realnym potrzebom i marzeniom.

Zachęcam Państwa do lektury tego tekstu i nadsyłania swoich przemyśleń w odpowiedzi na e‑mail. Przypominam również o możliwości przesyłania propozycji tekstów – najlepsze z nich zamieszczamy na naszej stronie internetowej w dziale „Okiem Kongresowicza”.

W tym trudnym czasie izolacji, kiedy konieczne jest zwiększenie dystansu społecznego, coraz bardziej będzie doskwierać nam brak, którego często nie będziemy w stanie zidentyfikować. Człowiek to „istota” społeczna, a alternatywne formy bliskości społecznej (związane z technologią) nie rekompensują nam dotychczasowych codziennych interakcji. Zapraszam do lektury mojego artykułu, w którym wyjaśniam dlaczego tylko RAZEM możemy wygrać walkę z koronawirusem i dlaczego tak potrzebna jest nam Dzielność mentalna.

W tym miesiącu w ramach thinklettera Idee dla Polski ukazał się również artykuł prof. Andrzeja Zybały (Szkoła Główna Handlowa) Od tłumu do wspólnoty, w którym autor zastanawia się, czy stać nas na to, aby z tłumu, mówiącego tym samym językiem stać się spójną wewnętrznie zbiorowością. Przywoływane przykłady historyczne nie napawają optymizmem, ale może zadziała inny mechanizm mocno obecny w naszym narodowym DNA – zdolność do zjednoczenia się w obliczu zagrożenia? Przecież w samym środku takiego zagrożenia (dla nas wszystkich) tkwimy.

Łączę serdeczne pozdrowienia i wyrazy szacunku,

dr Jan Szomburg

Prezes Zarządu Instytutu Badań nad Gospodarką Rynkową

Inicjator Kongresu Obywatelskiego